در قلب تپندهٔ پایتخت، درست در جایی که خیابان انقلاب و ولیعصر یکدیگر را قطع می‌کنند، بنایی استوانه‌ای با ستون‌های عظیم و کاشی‌کاری‌های فیروزه‌ای قد برافراشته است؛ بنایی که سال‌هاست برای هنرمندان، دانشجویان و گردشگران داخلی و خارجی حکم میدان اصلی هنر نمایش را دارد. «تئاتر شهر» تنها یک مجموعهٔ نمایشی نیست، بلکه پاتوقی فرهنگی‌ـ‌اجتماعی است که هم خاطره می‌سازد و هم آیندهٔ تئاتر ایران را رقم می‌زند. در این راهنمای جامع که دست‌کم دو‌هزار واژه حجم دارد، می‌کوشیم بدون دست بردن در سرفصل‌ها و عنوان‌ها، همهٔ جزئیات لازم برای یک بازدید لذت‌بخش را در اختیار شما بگذاریم؛ از قدیمی‌ترین روایت‌های ساخت تا امروزی‌ترین روش‌های خرید بلیت، از دکورهای پشت‌صحنه تا کافه‌های همان حوالی.
تئاتر شهر کجاست؟
ساختمان مشهور «تئاتر شهر» در ضلع غربی پارک دانشجو و دقیقاً روی چهارراه ولیعصر واقع شده است؛ نقطه‌ای که نه‌فقط از نظر جغرافیایی، بلکه از حیث فرهنگی نیز چهارراهی میان نسل‌ها، سلایق و حتی طبقات اجتماعی شمرده می‌شود. پارک دانشجو با فضای سبز نسبتاً وسیع و نیمکت‌های متعدد، پیش‌فضایی خوشایند برای انتظارِ پیش از اجرا و گفت‌وگوهای بعد از نمایش فراهم می‌کند. روزهای خلوت معمولاً می‌توانید هنرجویان را ببینید که در گوشه‌وکنار پارک مشغول تمرین دیالوگ یا اجرای بداهه‌اند؛ چهره‌ای زنده از همان چیزی که سال‌هاست تئاتر شهر را به نماد هنر زنده تبدیل کرده است.
از نظر دسترسی شهری، این نقطه بهترین مزیت‌ها را در خود دارد. خیابان انقلاب به عنوان محور دانشگاهی و کتاب‌فروشی‌های تهران از شرق تا غرب کشیده شده و خیابان ولیعصر، طولانی‌ترین خیابان خاورمیانه، شمال و جنوب را به هم می‌رساند. همین موقعیت مرکزی سبب شده در هر ساعتی از روز، چه برای رسیدن، چه برای ترک مجموعه، دستتان باز باشد: تاکسی‌های خطی، اتوبوس‌های تندرو و البته ایستگاه مترویی که نام خود تئاتر شهر را یدک می‌کشد. کافی است یک بار از زیرگذر مترو بیرون بیایید و با نخستین نگاه رو به بالا، ستون‌های پرابهت بنا را ببینید تا مطمئن شوید در جای درستی فرود آمده‌اید.
تاریخچه تئاتر شهر تهران
ایدهٔ ساخت مجموعه در ۱۳۴۶ خورشیدی و در اوج جنبش‌های نوسازی تهران شکل گرفت. شهر بزرگ می‌شد، خیابان‌ها تعریض می‌شدند و دولت وقت می‌خواست نمادهای فرهنگی تازه‌ای به پایتخت اضافه کند. علی سردار افخمی، معمار جوان و شاگرد هوشنگ سیحون، مأمور شد تا تالاری بسازد که هم از نظر آکوستیک و تجهیزات با استانداردهای جهانی هماهنگ باشد و هم در نمای بیرونی، روح ایرانیِ بنا حفظ شود. پنج سال طول کشید تا این ساختمان با بتن اکسپوز، ستون‌های استوانه‌ای دور تا دور و پنجره‌های کشیدهٔ عمودی‌اش سرانجام در ۷ بهمن ۱۳۵۱ افتتاح شود؛ افتتاحیه‌ای که با اجرای «باغ آلبالو» آنتوان چخوف به کارگردانی آربی اُوانسیان و حضور بسیاری از چهره‌های سرشناس آن دوران همراه بود.
پس از انقلاب ۱۳۵۷، هرچند فرازونشیب‌های سیاسی و اجتماعی، گاه برنامه‌های تالارها را به تعویق انداخت، اما تئاتر شهر هم‌چنان جایگاه مرکزی خود را حفظ کرد. در دههٔ ۶۰ که برخی سالن‌ها تعطیل شدند یا کاربردشان تغییر یافت، تالار اصلی و تالار چهارسو به محلی برای میزبانی از نمایشنامه‌های مطابقت‌یافته با الزامات تازه تبدیل شدند. دههٔ ۷۰ بازگشاییِ فضای فرهنگی بود و دوباره جشنوارهٔ بین‌المللی تئاتر فجر در چند سالن این مجموعه رونق گرفت. امروز، وقتی از کریدورهای طولانی زیرزمین می‌گذرید، ردپای دهه‌های مختلف را روی دیوارها می‌بینید؛ از یادداشت‌های دستی کارگردانان تا پوسترهایی که روی مقوای قدیمی چاپ شده و نیمه‌رنگ‌باخته‌اند؛ همه گواهی است بر آن‌که تئاتر شهر پیوسته نفس کشیده، حتی اگر گاهی آرام‌تر.
معماری تئاتر شهر
بدنهٔ دایره‌ای شکل تئاتر شهر، استعاره‌ای است از حلقهٔ بی‌پایان هنر و زندگی. این فرم حلقوی نه‌تنها زیبایی‌شناختی است، بلکه کارکردی نیز دارد: کریدور پیوستهٔ پیرامونی اجازه می‌دهد تماشاگران هنگام ورود و خروج به‌راحتی توزیع شوند و هیچ گره ترافیکی در فضای داخلی به وجود نیاید. ستون‌های پیرامونی بنا با الهام از آپادانای تخت جمشید طراحی شده‌اند؛ شکلی از معماری یادمانی که عظمت ایران باستان را به ذهن متبادر می‌کند، اما مصالح بتنی و پنجره‌های بلند، آن را در گفت‌وگو با مدرنیسمِ دههٔ ۴۰ قرار می‌دهد.
کاشی‌کاری فیروزه‌ای طبقهٔ همکف، نمونهٔ کوچکی از اصالت هنر ایلخانی است. رنگ فیروزه‌ای در آفتاب تهران، درخشش زنده‌ای به نما می‌دهد و با متریال سرد بتن تضادی چشم‌نواز خلق می‌کند. معمار در عین حال، راهروهای داخلی را با شیب‌های ملایم و رمپ‌هایی طراحی کرده تا جریان حرکتی تماشاگران روان باشد؛ چیزی که در عصر خود نوآورانه به حساب می‌آمد. اگر به تماشای جزئیات علاقه‌مندید، توصیه می‌کنم یک ساعت قبل از اجرای نمایش برسید و با حوصله دورتادور سالن بچرخید. در زیر بام مخروطی شکل، به طاقچه‌هایی برمی‌خورید که آثار سفالین هنرمندان معاصر در آن چیده شده؛ و در نور مناسبِ عصر، خطوط سایه بر پیکرهٔ ستون‌ها شکل می‌گیرد و به شما اجازه می‌دهد عکس‌های خیره‌کننده‌ای ثبت کنید.
سالن اصلی، چهارسو، قشقایی و سایر سالن‌های تئاتر شهر
سالن اصلی با ظرفیت ۵۷۹ نفر، قلب تپندهٔ مجموعه است. صحنه‌گردان الکتریکی این سالن – سکویی عظیم که در محور مرکزی می‌چرخد – شرایطی فراهم می‌کند تا تغییر دکور بین پرده‌ها بی‌وقفه انجام شود. آسانسور دکور نیز اجازه می‌دهد عناصر حجیم صحنه از زیرِ استیج بالا آمده یا ناپدید شوند. اگر در نمایشی باشید که از این فن‌آوری‌ها بهره می‌برد، احتمالاً لحظه‌ای که ناگهان بخشی از صحنه بالا می‌آید یا می‌چرخد، برایتان به‌یادماندنی خواهد بود.
تالار چهارسو انعطاف‌پذیرترین سالن مجموعه است؛ صندلی‌ها روی سکوهای مدولار چیده شده‌اند و می‌توان چیدمان را به انبوهی از فرم‌ها تغییر داد: آرایش دایره‌ای، مربع، یا حتی صحنه‌های محیطی که تماشاگران در دل اجرا قرار می‌گیرند. ظرفیت تالار بین ۱۲۰ تا ۴۰۰ نفر شناور است و این ویژگی به گروه‌های جوان و تجربی دغدغهٔ مالی کمتری می‌دهد؛ چراکه می‌توانند سالن را بسته به تعداد مخاطبِ پیش‌بینی‌شده تنظیم کنند.
تالار قشقایی با ظرفیت حدود ۲۵۰ نفر فضایی گرم و صمیمی دارد. سطح اندک فاصلهٔ تماشاگر با بازیگر، قشقایی را برای نمایش‌های سنتی و روایت‌محور، از تعزیه‌‌های مدرن‌شده گرفته تا مجلس‌های سیاه‌بازی، ایده‌آل کرده است. آکوستیک این تالار چنان است که حتی تک‌نواز آواز یا تنبک نیز بدون میکروفن به گوش تمام ردیف‌ها می‌رسد.
تالار سایه کوچک‌ترین سالن ثابت مجموعه است؛ حدود ۱۲۰ نفر ظرفیت دارد و دیوارهای تیره و کف سیاه‌رنگش حس «بلک باکس» اروپایی را تداعی می‌کند. کارگردانان جوان اغلب از این فضا برای تجربه‌های نور و صدا یا اجرهای تک‌نفره استفاده می‌کنند. جالب است بدانید بسیاری از چهره‌های مطرح امروز، نخستین بار در همین تالارِ کم‌نور، کار خود را آزموده‌اند.
در آخر کارگاه نمایش و پلاتو اجرا قرار دارند؛ دو فضا با ظرفیت متغیر که علاوه بر تمرین، محل اجرای نمایش‌نامه‌خوانی، ورکشاپ‌ها و گاهی اجراهای خیلی مینیمال‌اند. اگر دنبال کشف استعدادهای تازه‌نفس هستید، چرخی در برنامهٔ کارگاه نمایش بزنید؛ شاید اولین اجرای هنرمندی را ببینید که چند سال بعد نامش روی بیلبوردهای شهر نقش خواهد بست.
خرید بلیت تئاتر شهر؛ روش‌ها و قیمت‌ها
در عصر دیجیتال، ساده‌ترین راه خرید بلیت، مراجعه به سامانه‌های سینماتیکت یا تیوال است. کافی است نام نمایش را جست‌وجو کنید، تاریخ و سانس مدنظرتان را برگزینید، روی صندلی دلخواه کلیک کنید و در کمتر از دو دقیقه با کارت بانکی پرداخت را انجام دهید. پس از آن، بلیت الکترونیکی برایتان پیامک و ایمیل می‌شود؛ در ورودی تالار کافی است کد QR را به دستگاه نشان دهید تا بلیت تایید شود. اگر بلیت را برای دوستتان می‌خرید، می‌توانید لینک دانلود را برای او بفرستید و نیازی نیست نسخهٔ چاپی داشته باشید.
برای آن‌ها که هنوز به شیوهٔ سنتی دل‌بسته‌اند یا شاید ترجیح می‌دهند پس از بازدید فیزیکی تالار تصمیم نهایی بگیرند، گیشهٔ تئاتر شهر هر روز به‌جز شنبه‌ها از ساعت ۱۶ تا ۱۹ دایر است. با اینکه صف معمولاً طولانی نیست، اما اگر اجرای پرطرفداری در حال اجرا باشد، پیشنهاد می‌شود نیم ساعت زودتر بروید. قیمت بلیت بسته به سالن و جایگاه، بین ۳۰ تا ۵۰ هزار تومان متغیر است. در سانس‌های میانی هفته یا برای دانشجویان، برخی گروه‌ها کد تخفیف ارائه می‌کنند؛ کافی است در صفحهٔ اجرای موردنظر، بخش «کد تخفیف» را بررسی کنید.
یک نکتهٔ کاربردی: اگر می‌خواهید تجربه‌ای خاص‌تر داشته باشید، بعضی گروه‌ها بلیت‌های پشت‌صحنه یا تور کارگردانی می‌فروشند. با این بلیت‌ها می‌توانید پیش از شروع، دکور و اتاق لباس را ببینید، با بازیگران احوال‌پرسی کوتاهی کنید و نقش‌هایی از روند آماده‌سازی را از نزدیک تماشا کنید. این گزینه البته محدود و سریعاً تمام می‌شود، اما ارزش امتحان کردن دارد.
ساعت کاری و برنامه‌های تئاتر شهر
تقریباً نود درصد اجراها در دو سانس ۱۸ و ۲۰ برگزار می‌شود، اما در ماه‌های شلوغ سال مانند بهمن (زمان برگزاری جشنوارهٔ فجر) ممکن است سانس ۲۲ نیز اضافه شود. مسئولان روابط عمومی مجموعه هر هفته جدول کامل برنامه‌های تالارها را در وب‌سایت رسمی و کانال‌های شبکهٔ اجتماعی منتشر می‌کنند. توصیه می‌کنم اعلان‌های صفحهٔ اینستاگرام @tehran.city.theater را روشن کنید؛ زیرا گاهی اجراهای پُرطرفدار در کمتر از یک ساعت سولدآوت می‌شوند و فقط طریق استوری‌ها است که متوجه می‌شوید شاید سانس فوق‌العاده اعلام شده باشد.
افزون‌بر نمایش‌های معمول، تئاتر شهر به‌طور منظم نشست‌های نقد و بررسی، رونمایی از کتاب‌های تخصصی تئاتر، کنسرت‌ـ‌اجرای کوچک و ورکشاپ بازیگری برگزار می‌کند. این رویدادها غالباً در لابی سالن اصلی یا تالار سایه انجام می‌شوند و شرکت در بسیاری از آن‌ها رایگان است. تنها کافی است ۱۰ تا ۱۵ دقیقه پیش از شروع، نامتان را در فهرست ورودی بنویسید و کارت شناسایی همراه داشته باشید. برای دانشجویان تئاتر و علاقه‌مندان جدی، این نشست‌ها فرصتی طلایی است تا با استادان برجسته گفت‌وگو کنند یا در جریان تازه‌ترین متدهای آموزش بازیگری قرار گیرند.
مسیر دسترسی به تئاتر شهر با مترو، اتوبوس و خودروی شخصی
مترو بی‌شک سریع‌ترین و ارزان‌ترین راه است. با خط ۳ یا ۴ به ایستگاه «تئاتر شهر» بروید، از خروجی «پارک دانشجو» بالا بیایید و بعد از چند پله، مستقیم در مقابل ورودی ساختمان قرار می‌گیرید. در روزهای بارانی یا زمانی که نمایش شما در ساعت اوج ترافیک به پایان می‌رسد، این مسیر زیرزمینی نعمت بزرگی است.
اتوبوس تندرو (BRT) نیز گزینهٔ خوبی است؛ خطوط راه‌آهن–تجریش و تهرانپارس–آزادی، هر دو در چهارراه ولیعصر ایستگاه دارند. پس از پیاده شدن، کافی است از زیرگذر مخصوص عابران عبور کنید تا به ضلع غربی چهارراه برسید. در مجموع مسیر پیاده‌روی شما کمتر از سه دقیقه طول می‌کشد.
اگر با خودروی شخصی می‌آیید، دو نکته را در نظر بگیرید: نخست، طرح ترافیک مرکز شهر که در روزهای کاری از ساعت ۶:۳۰ تا ۱۷ فعال است؛ دوم، محدودیت جای پارک. بهترین مسیر پیشنهادی در روزهای غیرطرح، ورود از خیابان انقلاب یا ولیعصر است و سپس پیچیدن به خیابان مظفر. پارکینگ مظفر تا خود ورودی تئاتر شهر کمتر از ۱۵۰ متر فاصله دارد، اما ظرفیتش زود پر می‌شود. می‌توانید از پارکینگ‌های خیابان وصال شیرازی هم استفاده کنید که کمی دورتر است ولی معمولاً جای خالی دارد.
آدرس تئاتر شهر روی نقشه + شماره تلفن
آدرس دقیق: تهران، چهارراه ولیعصر، ضلع غربی پارک دانشجو، ساختمان تئاتر شهر
برای مشاهدهٔ مسیر در نقشه‌های آنلاین کافی است عبارت «تئاتر شهر» را در سرویس‌هایی مانند «نشان»، «بلد» یا «Google Maps» جست‌وجو کنید. این سرویس‌ها علاوه بر مسیر خودرویی، بهترین خطوط اتوبوس و زمان حرکت متروی بعدی را نیز نمایش می‌دهند.
تلفن رزرو و اطلاعات: ۰۲۱-۶۶۴۶۰۵۹۳ / ۰۲۱-۶۶۴۶۰۵۹۵
اپراتورهای این مرکز می‌توانند دربارهٔ ظرفیت باقی‌ماندهٔ هر اجرا، قوانین سنی، و وضعیت تسهیلات برای افراد کم‌توان جسمی راهنمایی دقیق‌تری بدهند.
امکانات تئاتر شهر؛ کتابخانه تخصصی و کافه
کتابخانهٔ تخصصی تئاتر شهر در طبقهٔ چهارم واقع شده و با بیش از بیست‌وپنج‌هزار جلد کتاب و سند نمایشی، گنجینه‌ای منحصر‌به‌فرد به‌شمار می‌آید. آرشیو مجله‌های قدیمی، نسخه‌های دست‌نویس نمایش‌نامه‌ها و عکس‌های صحنه‌ای دهه‌های گذشته در این کتابخانه نگهداری می‌شود. برای عضویت، تنها به کارت ملی و یک قطعه عکس نیاز دارید و هزینه‌ای دریافت نمی‌شود. پژوهشگران می‌توانند با هماهنگی قبلی اسناد را برای چاپ یا مطالعهٔ دقیق‌تر امانت بگیرند.
کافه‌تریای سالن اصلی، با پنجره‌های سراسری رو به پارک دانشجو، گزینهٔ محبوب بازیگران و تماشاگران است. اگر بعد از اجرا بمانید، احتمالاً گفت‌وگوهای داغ دربارهٔ نقاط قوت و ضعف نمایش، آوازه‌خوانی ناگهانی یک بازیگر جوان یا حتی شکل‌گیری یک ایدهٔ تازه برای نمایشنامهٔ بعدی را خواهید دید. در کافهٔ تالار چهارسو فضایی جمع‌وجورتر فراهم است؛ معمولاً هنرمندان پس از نشست نقد، مستقیم به این کافه می‌روند و تا پاسی از شب گپ می‌زنند. برای تماشاگر علاقه‌مند، این فرصت نایابی است تا چهره‌های مطرح را از نزدیک ملاقات کند و شاید امضا یا عکس یادگاری بگیرد.
پارکینگ تئاتر شهر و رستوران‌های نزدیک
همان‌طور که اشاره شد، تئاتر شهر پارکینگ اختصاصی ندارد. پارکینگ مظفر و پارکینگ‌های خیابان وصال مناسب‌ترین جایگزین‌ها هستند. اگر به‌دلایلی نتوانستید در این دو محل جا پیدا کنید، بلوار کشاورز هم چند پارکینگ عمومی دارد که البته اندکی پیاده‌روی بیشتر می‌طلبد. به‌یاد داشته باشید که روزهای پنجشنبه و جمعه، به‌ویژه هنگام جشنواره‌ها، ظرفیت این پارکینگ‌ها خیلی زود تکمیل می‌شود.
پس از نمایش، اگر هوس خوراکی داشته باشید، خیابان مظفر با چند کافهٔ دنج و میان‌رده، سریع‌ترین گزینه است. برای غذای کامل‌تر، بلوار کشاورز را پیشنهاد می‌کنیم: رستوران‌های ایرانی سنتی، فست‌فودهای زنجیره‌ای و حتی چند کافهٔ کتاب در کمتر از پنج دقیقه پیاده‌روی در دسترس‌اند. اگر دنبال تجربهٔ متفاوت‌تری هستید، کمی بالاتر در خیابان وصال، کوچه‌های قدیمی با رستوران‌های کوچک ایتالیایی و کافه‌های هنری پیدا می‌شود که بیشتر مشتریانش را هنرجویان موسیقی و سینما تشکیل می‌دهند.
پرسش‌های متداول درباره تئاتر شهر
■ آیا در تئاتر شهر عکاسی آزاد است؟
در اغلب اجراها عکاسی و فیلم‌برداری داخل سالن ممنوع است؛ علت اصلی، حقوق مؤلف و تمرکز بازیگران است. بااین‌حال در محوطهٔ بیرونی و لابی عکاسی محدودیتی ندارد. برای پروژه‌های حرفه‌ای باید از واحد روابط عمومی مجوز بگیرید.
■ نزدیک‌ترین جاذبه‌های فرهنگی به تئاتر شهر کدام‌اند؟
تالار وحدت (به‌ویژه برای دوست‌داران اپرا و باله)، پردیس سینمایی چارسو (اکران‌های گروه هنر و تجربه)، و موزهٔ هنرهای معاصر (نمایشگاه‌های نقاشی و چیدمان‌های تعاملی) همگی در شعاع کمتر از دو کیلومتر قرار دارند. پیاده می‌توانید طی یک بعدازظهر هنری به همهٔ این مکان‌ها سر بزنید.
■ فستیوال‌های مهم تئاتر شهر چیست؟
جشنوارهٔ بین‌المللی تئاتر فجر مهم‌ترین رویدادی است که هر ساله از اواخر دی تا اوایل بهمن برگزار می‌شود و بخش عمدهٔ اجراهای آن در تالارهای تئاتر شهر است. جشنوارهٔ تئاتر دانشگاهی، جشنوارهٔ نمایش عروسکی و هفتهٔ تئاتر کودک نیز در طول سال بخشی از برنامه‌های خود را به این مجموعه می‌آورند.
■ آیا امکان دسترسی برای افراد کم‌توان وجود دارد؟
بله. ورودی اصلی رمپ دارد و سرویس‌های بهداشتیِ مناسب‌سازی‌شده در طبقهٔ همکف تعبیه شده است. اگر به ویلچر نیاز دارید، می‌توانید هنگام رزرو بلیت به گیشه اطلاع دهید تا صندلی در دسترس ویلچر برایتان رزرو شود.
■ چه زمانی باید برای اجرا حاضر شوم؟
درهای سالن‌ها معمولاً نیم ساعت قبل باز می‌شوند. توصیه می‌شود حداکثر ده دقیقه قبل از شروع روی صندلی بنشینید؛ زیرا پس از تاریک شدن سالن و آغاز نمایش، ورود دیرهنگام ممکن است به اختلال در تمرکز بازیگران و تماشاگران منجر شود و بعضاً اصلاً اجازه ورود داده نمی‌شود.